بررسی زمین شناسی و زایش معدن بیتومین (قیر طبیعی) مله پنجاب در استان ایلام

معدن بیتومین مله پنجاب، واقع در زاگرس چین خورده ساده به خط مستقیم در فاصله 30 کیلومتری از جنوب شرقی شهر ایلام و در یال شمال شرقی زاگرس چین خورده ساده قرار گرفته است. هدف از انجام این مطالعه، بررسی زمین شناسی و زایش معدن مذکور می باشد. به همین منظور تعداد 10 نمونه از عمق 1 متری از دو لیتولوژی عمده ی شیلی و مارنی سازند پابده مورد آنالیز راک- ایول قرار گرفت و سپس از بین آن ها 2 نمونه ی شیلی که دارای مقدار toc بالاتری بودند و هم چنین یک نمونه ی بیتومین برای مطالعات پیرولیز- کروماتوگرافی گازی انتخاب شد. هم چنین آنالیز icp-ms بر روی تعداد 9 نمونه صورت پذیرفت. حضور فسیل های پلاژیک شاخص پابده، به همراه بلورهای پیریت و مواد آلی، بیانگر یک محیط دریایی عمیق و احیایی برای لیتولوژی شیلی می باشد. همبستگی مثبت tio2، k2o و na2o با al2o3، همگی بیانگر حضور این عناصر در فاز آواری وارد شده به حوضه می باشند. همبستگی بالای عناصری نظیر mo، v، u،‏ ni، cr و co با toc بیانگر همراهی این عناصر با ماده ی آلی و شرایط احیایی می باشد. استفاده از نسبت های u/th، ni/coو محتوی اورانیوم اتوژنیک؛ شرایطی احیایی برای نمونه های شیلی و محیطی اکسیدی برای نمونه های مارنی را نشان می-دهند. دیاگرام های حاصل از v/cr، v/(v+ni) و mo، هر کدام در برابر ni/co، همگی بیانگر شرایط نیمه احیایی تا احیایی برای نمونه های شیلی و یک محیط اکسیدی برای نمونه های مارنی می باشند که توسط دیاگرام های hi در برابر oiو نیز hi در مقابلtoc حاصل از نتایج راک- ایول نیز تأیید می-شوند. دیاگرام سه تایی گرومت و همکاران، مرکب از عناصر gd، nd، yb نرمالیز شده با nasc و نیز نمودار الگوی پراکندگی ree نرمالیز شده با nasc، غنی شدگی lreeها را نشان می دهد که بیانگر شرایط احیایی یا نیمه احیایی آب های عمقی دریا می باشد. بر اساس نتایج حاصل از پیرولیز راک - ایول، تیپ کروژن نمونه های شیلی و مارنی به ترتیب از نوع ii و iii می باشد. تغییرات شاخص تولید در مقابل tmax هم چنین بیانگر بلوغ بالای نمونه های شیلی می باشد. جهت تعیین پتانسیل هیدروکربورزایی این سازند از نمودارهای تغییرات s1 + s2 در مقابل toc، hi در برابر toc، و s2 در برابر toc استفاده شده است که همگی بیانگر پتانسیل ژنتیکی خوب تا بسیار خوب نمونه های شیلی و پتانسیل بسیار ضعیف نمونه های مارنی می باشند. نتایج پیرولیز- کروماتوگرافی گازی نشان می دهد که نسبت pr/ph در هر دو نمونه ی شیلی کم تر از 1 و برابر 75/0 و 78/0 می باشد که بیانگر محیط احیایی برای لیتولوژی شیلی سازند پابده می باشد. استفاده از دیاگرام pr/nc17 در برابر ph/nc18، کروژن نوع ii را برای لیتولوژی شیلی و نیز بیتومین موجود در منطقه و هم چنین محیطی نیمه احیایی تا احیایی را برای لیتولوژی مذکور پیشنهاد می دهد. هم پوشانی بسیار واضح نسبت آلکانهای نرمال موجود در نمونه های شیلی و بیتومین با استفاده از دیاگرام ستاره ای، منشأ واحدی را برای ماده ی آلی موجود در آن ها نشان می دهد. با توجه به مقادیر خوب ماده ی آلی، وجود شرایط مناسب برای حفظ آن و هم پوشانی بسیار خوب نسبت آلکان های نرمال نمونه های شیلی و بیتومین در دیاگرام ستاره ای، می توان نتیجه گرفت که لیتولوژی شیلی می تواند به عنوان سنگ منشأ احتمالی نفت به وجود آورنده ی بیتومین مله پنجاب معرفی گردد که با شروع چین خوردگی رسوبات حوضه زاگرس، شکستگی ها و گسل های ایجاد شده در سازند پابده محل مناسبی را برای تجمع نفت شکل گرفته در این سازند فراهم کرده اند. نهایتاً به نظر می رسد که با خروج سازند پابده از آب و فرسایش سازندهای رویی آن، بر اثر تخریب زیستی، هوازدگی، اکسیده شدن و فرار هیدروکربن های سبک نفت تجمع یافته در شکستگی ها و گسل های محلی این سازند، بیتومین موجود در منطقه به وجود آورده است.